Trzy cele główne, 11 celów szczegółowych i aż 31 typów działań to zasadnicza część realizowanego przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie projektu pn. „Przegląd i aktualizacja planów zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP)”. Interesariusze i eksperci omawiali te zagadnienia 17 listopada na konferencji Stop Powodzi „Cele. Działania. Bezpieczeństwo”.
– Jesteśmy obecnie w trakcie II cyklu planistycznego w zarządzaniu ryzykiem powodziowym. Trwającym pracom koncepcyjnym towarzyszy realizacja konkretnych działań, zaplanowanych w poprzednich latach. Najbardziej spektakularne z takich przedsięwzięć, choć nie jedyne, to oddany do użytku w połowie roku zbiornik retencyjny Racibórz Dolny. Inwestycja zapewnia ochronę przeciwpowodziową na odcinku Odry od Raciborza aż po Wrocław, w tym miast-symboli, tragicznie doświadczonych przez powódź tysiąclecia z 1997 r. Już w połowie października obiekt przeszedł pierwszy, poważny sprawdzian, przyjmując wody niesione przez falę wezbraniową na Odrze. W sumie zbiornik zgromadził ponad 50 mln m3 wody, bezpośrednio chroniąc przed zalaniem mieszkańców m.in. Dziergowic, Lubieszowa, Bierawy, Kędzierzyna-Koźla, Krapkowic oraz Sławic, Żelaznej i Brzegu, jak również wiele ważnych obiektów, w tym szpital i oczyszczalnię ścieków w Kędzierzynie-Koźlu. Warto jednak podkreślić, że potencjał zbiornika Racibórz Dolny jest dużo większy – w październiku wykorzystaliśmy tylko 25 proc. jego rezerwy powodziowej. – powiedział Krzysztof Woś, Zastępca Prezesa Wód Polskich ds. Ochrony Przed Powodzią i Suszą podczas drugiej w obecnym cyklu planistycznym konferencji nt. zarządzania ryzykiem powodziowym w Polsce.
Katalog celów i działań
Głównymi celami zarządzania ryzykiem powodziowym są: zahamowanie wzrostu i obniżenie jego poziomu oraz poprawa systemu zarządzania nim. Tylko realizacja pierwszego celu tj. zahamowania wzrostu ryzyka powodziowego wymaga podjęcia w poszczególnych regionach, aż 11 typów działań. Od ochrony lub zwiększenia retencji na gruntach leśnych i ornych, poprzez zwiększenie retencji na terenach zurbanizowanych i zwiększenie naturalnej retencji w dolinach rzecznych, aż po odbudowę zniszczonej przez powodzie infrastruktury przeciwpowodziowej i działania legislacyjne dotyczące pożądanych warunków kształtowania zagospodarowania przestrzennego.
Wpływ na obniżenie istniejącego ryzyka powodziowego ma szereg działań technicznych i nietechnicznych. W tej pierwszej grupie o poziomie ryzyka decydują zapory i stopnie wodne, regulacja rzek, obwałowania i groble oraz odwodnienia i inne zabezpieczenia. Wśród działań nietechnicznych najważniejsze jest zalesianie, właściwe użytkowanie gruntów, uodpornienie na wodę, prognozowanie i ostrzeganie, przygotowanie i ewakuacja, ubezpieczenia i rekompensaty dla dotkniętych powodzią oraz budowanie świadomości społecznej i instrumentów prawnych i finansowych. W realizacji tych zamierzeń kluczową rolę odgrywa administracja państwowa – zarówno w zakresie prowadzenia kluczowych inwestycji, jak i koordynacji wszystkich działań ogólnokrajowych i lokalnych, przypisanych do poszczególnych regionów wodnych lub obszarów dorzeczy.
– W aktualizowanych PZRP wyodrębniono w sumie 11 celów szczegółowych i aż 31 różnych typów działań, które musza być realizowane w zmaganiach z zagrożeniem powodziowym. Z jednej strony daje to wyobrażenie jak skomplikowany jest to proces, a z drugiej, jak kompleksowego wymaga podejścia – wyjaśnił wiceprezes Woś. Szczegółowa lista pogrupowanych merytorycznie działań dostępna będzie na stronie www.stoppowodzi.pl
Bezpieczeństwo i minimalizacja strat
Wody Polskie od momentu powstania realizują wymogi tzw. Dyrektywy Powodziowej UE (Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007r), włączonej do prawa polskiego w 2012 r. Zobowiązani jesteśmy m.in. do przygotowania szeregu dokumentów planistycznych, dotyczących ryzyka powodziowego. Strategia w nich rekomendowana opiera się na trzech filarach. Pierwszy, to odsunięcie powodzi od ludzi m.in. poprzez rekomendowanie budowy zbiorników retencyjnych i obwałowań oraz działania z zakresu naturalnej retencji. Drugi to odsunięcie ludzi od powodzi poprzez właściwe planowanie przestrzenne dla uniknięcia budowy, szczególnie mieszkalnej, na terenach zalewowych. Trzeci filar rekomenduje naukę życia z powodzią i możliwie skuteczne nią zarządzanie, radzenie sobie w trakcie i po jej przejściu, m.in. poprzez budowę systemów wczesnego ostrzegania i prognozowania, szeroko pojętą edukację powodziową, w tym dotyczącą kwestii ubezpieczeń, przygotowanie budynków do powodzi itp. Świadomość społeczna ma ogromne znaczenie w zmniejszeniu ryzyka i ewentualnych strat, pozwala sprawniej przeprowadzić akcje ratunkowe i skuteczniej powracać do stanu przed powodzią.
Aktualizacja map zagrożenia i ryzyka powodziowego
Aktualizacja Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym to ostatni element z opracowywanych dokumentów planistycznych, po Wstępnej Ocenie Ryzyka Powodziowego (WORP) (2018) i Mapach Zagrożenia Powodziowego (MZP) oraz Mapach Ryzyka Powodziowego (MRP) (2020). Plany, obok opisu celów, katalogu działań, opisu sposobu określania priorytetów w zarządzaniu ryzykiem powodziowym oraz aktualnego wykazu organów właściwych w sprawach nim zarządzania, to wciąż weryfikowana i udoskonalana baza działań. W II cyklu planistycznym zaktualizowano mapy zagrożenia powodziowego dla ok. 7 tys. km rzek oraz wszystkie mapy ryzyka powodziowego dla ok. 14,5 tys. km. rzek. Ponadto wykonano nowe MZP i MRP dla ok. 13,8 tys. km rzek. Dla powodzi od strony morza opracowanie aktualizacji i nowych MZP i MRP objęło ok. 1,2 tys. km obszarów wybrzeża i ujściowych odcinków rzek. Łącznie mapy opracowane zostały dla ok. 28 tys. km rzek, co stanowi ogromną wiedzę o obszarach zagrożonych powodzią i istotne narzędzie w planowaniu przestrzennym.
Bilans do konsultacji społecznych
W czerwcu zakończona została ankietyzacja skierowana do ponad 4 tys. podmiotów, której celem było zebranie informacji o już zrealizowanych, realizowanych oraz planowanych działaniach, mających wpływ na minimalizowanie ryzyka powodziowego i redukcję strat powodziowych. W pierwszych miesiącach projektu została przygotowana metodyka aktualizacji Planów, która wyznacza kierunek prac i szczegółowo ujmuje planowane podejście do analiz w projekcie. Wykonano diagnozę problemów, z uwzględnieniem przestrzennego rozkładu ryzyka powodziowego, jak również zweryfikowano cele zarządzania ryzykiem powodziowym z I cyklu planistycznego. Obecnie trwają prace nad analizami, służącymi wskazaniu rekomendowanych działań do realizacji w następnym cyklu. Działania te stanowić będą kluczowy element projektów planów. Projekty zaktualizowanych planów zarzadzania ryzykiem powodziowym od 22 grudnia 2020 r. zostaną poddane półrocznym konsultacjom społecznym.